از نشان جایزه مترجم ادبیات نوجوان رونمایی شد
آیین رونمایی از نشان جایزه‌ی مترجم ادبیاتِ نوجوان روز دوازدهم مردادماه 1403 در کتابفروشی کتابخورها برگزار شد. این جشنواره به همت انجمن صنفی مترجمان تهران برگزار می‌شود و به مترجم برتر ادبیات نوجوان جایزه‌ای اهدا می‌شود.
ابتدا دکتر محمدرضا اربابی، رئیس هیئت‌مدیره انجمن صنفی مترجمان تهران درباره این جایزه چنین گفت: «بعد از چند سال فعالیت انجمن صنفی مترجمان احساس کردیم لازم است مترجمان حوزه کودک و نوجوان هم به جمع ما بپیوندند. پس از شکل‌گیری کارگروه ترجمه ادبیات کودک و نوجوان، نکاتی درباره مسائل صنفی این گروه از مترجمان مطرح شد و در همان جلسه‌های هم‌فکری و گفت‌وگو، راه‌اندازی جایزه‌ای ویژه برای مترجمان ادبیات نوجوان پیشنهاد شد. این پیشنهاد در اسفند سال 1401 مطرح شد. دلایل پیشنهاد این جایزه را می‌توان چنین عنوان کرد: ارتقای کیفیت کتاب‌های نوجوان، به رسمیت شناختن ترجمه در این حوزه، قدردانی از مترجمان، توجه به علم مطالعات ترجمه در حوزه ترجمه‌ی کودک و نوجوان.»
هم‌چنین اربابی به ملاک‌های داوری جایزه نیز اشاره کرد:«کیفیتِ کتابی که مترجم برای ترجمه انتخاب کرده، وفاداری به اصل کتاب از نظر سبک، لحن، شخصیت‌پردازی و طرح داستانی، روانی و درک‌پذیری متن ترجمه‌شده، خلاقیت مترجم در استفاده از استراتژی‌های ترجمه، معادل‌گزینی مناسب، دقت در انتقال مفاهیم، ارتباط متن و تصویر و کتاب‌سازی از نظر طراحی و صفحه‌آرایی و...»
وی در ادامه درباره گروه سنی و تأمین منابع جایزه توضیحاتی داد:«این جایزه مخصوص مترجمانی است که کتاب‌های داستانی نوجوان در رده سنی 12 تا 16 سال ترجمه کرده‌اند. از آنجا که این جشنواره به صورت کاملآً مستقل برگزار می‌شود، برای تأمین هزینه‌های داوری و سایر هزینه‌های جایزه سعی می‌کنیم از بین دست‌اندرکاران نشر حامیانی پیدا کنیم. انجمن صنفی مترجمان استان تهران و کانون سراسری انجمن‌های صنفی مترجمان نیز در تأمین هزینه‌ها نقش پررنگی دارند.»
در ادامه، اربابی از روز 12 مرداد که زادروز محمد قاضی است یاد کرده و به نقش این مترجم تأثیرگذار اشاره کرد و گفت علی‌رغم تلاش‌های انجمن صنفی مترجمان تهران برای تعیین این روز به‌عنوان روز مترجم در تقویم ایران که به ثمر ننشسته، ما مترجمان خودمان این روز را ارج می‌نهیم.
در پایان، اربابی از همه اعضای کارگروه کودک و نوجوان انجمن صنفی مترجمان و تلاش‌های آن‌ها در این دو سال تشکر و قدردانی کرد.
سپس محبوبه نجف‌خانی از مترجمان پیشکسوت ادبیات کودک و نوجوان و یکی از اعضای کارگروه توضیحاتی درباره چگونگی شکل‌گیری این جشنواره ارائه کرد و درباره کیفیت ترجمه‌ها و مقایسه مترجمان با سابقه و تازه‌کارها نکاتی را برشمرد. وی در ابتدای سخنانش از شادروان حسین ابراهیمی اِلوند، مترجم برجسته ادبیات کودک و نوجوان و شکل‌گیری"خانه ترجمه" یاد کرد و گفت بیشتر اعضای کارگروه فعلی انجمن از اعضای خانه ترجمه هستند و سابقه طولانی در زمینه ترجمه کتاب‌های کودک و نوجوان دارند.»
وی در ادامه گفت:« سال‌هاست نهادهای خصوصی و دولتی مختلفی به ترجمه‌های برتر در حوزه ادبیات کودک و نوجوان جایزه می‌دهند، اما جایزه انجمن صنفی مترجمان تهران نسبت به جوایز قبلی چند برتری دارد. اول، اینکه این جایزه کاملاً مستقل است. دوم، اسم و نشان دارد و سوم، برای اولین بار است که در ایران کل آثار راه‌یافته به مرحله نهایی براساس نظریه‌های ترجمه و آموزش‌های رشته مطالعات ترجمه با اصل اثر مطابقت داده می‌شوند. تئوری‌های ترجمه نقش بسیار مهمی در داوری کتاب‌ها دارند و می‌توانند باعث بهبود سطح کیفی و علمی و ادبی ترجمه‌ها شوند و مترجمان را به نوآوری و خلاقیت تشویق کنند.
نجف‌خانی افزود، داوری ترجمه کتاب‌های نوجوان فرایند پیچیده‌ای دارد که قرار است در سه مرحله انجام گیرد.
در مرحله اول، آثار ارسالی به دبیرخانه جایزه، از نظر زبانی و محتوایی فارسی‌خوانی می‌شود.
در مرحله دوم، 30% آثار راه‌یافته به این مرحله با اصل کتاب مطابقت داده می‌شود و در مرحله سوم، کل آثار راه‌یافته به مرحله سوم به کمیته داوری ارجاع داده می‌شود تا بررسی شود و بهترین اثر را از نظر انتخاب نوع کتاب، صحت ترجمه، محتوا، ساختار داستانی، درون‌مایه، معنا و مفهوم، زبان، لحن، جذابیت و تعلیق داستان انتخاب کنند. به نظر من، ترجمه لحن مشکل‌ترین بخش ترجمه کتاب است. هر بخش ترجمه امتیاز متفاوتی دارد و اثری که بیشترین امتیاز را بیاورد، جایزه به مترجم آن تعلق می‌گیرد.»
وی در ادامه درباره ویژگی‌های مترجم کتاب‌های نوجوان چنین گفت: «مترجم کتاب‌های نوجوان باید ویژگی‌ها و مهارت‌های خاصی داشته باشد تا بتواند با زبانی روان و ساده ترجمه‌ای باکیفیت و جذاب ارائه دهد. باید علاوه بر تسلط بر زبان مبدأ و مقصد و توجه به تفاوت‌های فرهنگی هر دو زبان، درک عمیقی هم از نیازها، علائق و سطح درک مخاطبان نوجوان داشته باشند. باید مدام تحقیق و مطالعه کند و دانش خود را افزایش دهد. اگر دانش‌آموخته رشته مترجمی نیست، باید در کلاس‌های مترجمی آموزش ببیند و برای بهبود کیفیت ترجمه‌اش، دوره‌های ویرایش ادبی بگذراند. مترجم کتاب به بهانه امانتداری نباید متنی نامفهوم و مغشوش ارائه دهد.»
نجف‌خانی در ادامه گفت: «کارشناسان حوزه ترجمه معتقدند امانتداری و دقت در ترجمه به معنای ترجمه کلمه به کلمه نیست. ترجمه تحت‌اللفظی آفت است. امانتداری، یعنی انتقال صحیح و کامل معنا و مفهوم متن اصلی و انتقال آن به متن مقصد. مترجم باید بتواند از ظرفیت‌های زبان فارسی بهره ببرد و ساختار متن را که شامل بافت، اصطلاحات، ضرب‌المثل‌ها و نمادها است در ظرف زبان فارسی بریزد. ترجمه را به سفر با کشتی تشبیه کرده‌اند، که مثلاً سوار بر کشتی از کشوری قطبی با لباس‌های گرم راهی مناطق گرم واستوایی می‌شویم. طبیعی است که وقتی به مقصد می‌رسیم باید مناسب با آب‌وهوای آنجا لباس بپوشیم. در ترجمه هم مترجم باید تفاوت‌های فرهنگی و تاریخی کشور مبدأ و مقصد را در نظر بگیرد و با توجه به این تفاوت‌ها، متنی تولید کند که نه تنها نسبت به نویسنده که به مخاطب هم امانتدار بماند.
مترجم باید نسبت به نیت اصلی نویسنده هم وفادار بماند و بتواند مفهوم و معنای متن را به درستی و با زبانی ساده و روان به مخاطبان کودک و نوجوان منتقل کند. بیشتر کودکان و نوجوانان امروزی کم‌تحمل‌اند و به اپلیکیشن‌ها و فضای مجازی دسترسی دارند. برای همین، راضی نگه داشتنشان کار سختی است. پس داستان کتاب باید جذاب و پُرکشش باشد، و زبان روان و ساده‌ای داشته باشد تا کودک و نوجوان امروزی را به دنبال خود بکشاند. رولد دال مَثل معروفی دارد که می‌گوید "من باید با داستانم گلوی مخاطبم را بچسبم و تا آخر داستان رهایش نکنم. اگر نتوانم در دو سه فصل اول مجذوبش کنم، کتاب را زمین می‌گذارد و سراغ تلویزیون می‌رود." رولد دال با تلویزیون به شدت مخالف بود و می‌گفت "تلویزیون‌هایتان را از پنجره بیندازید بیرون و به جایش کتابخانه بگذارید".»
سیده هستی حسینی، دبیر نخستین دوره جُمان (جایزه مترجم ادبیات نوجوان)، درباره روند کار این جایزه توضیحاتی ارائه کرد. به گفته وی، این جایزه برای ادبیات داستانی و گروه سنی 12 تا 16 یعنی نوجوان دوره اول طراحی شده است. آثار ارسالی می‌بایست در سال 1402 منتشر شده باشند و ملاک آن هم تاریخ ثبت‌شده و مندرج در سایت خانه کتاب خواهد بود. مترجمان و ناشران می‌توانند دو نسخه از اثر موردنظرشان را به دبیرخانه جمان ارسال کنند و اطلاعات آن را به ایمیل جایزه بفرستند. مهلت ارسال آثار تا پایان ساعت اداری روز 13 شهریور و غیرقابل‌تمدید است. با توجه به اینکه دبیرخانه هیچ کتابی خریداری نمی‌کند، فقط آثاری داوری می‌شوند که از سوی ناشران و مترجمان ارسال شده باشند.»
پاتوق کتابخورها که کتابفروشی تخصصی کودک و نوجوان است به‌عنوان دبیرخانه این جایزه معرفی شد.
دبیرخانه جُمان
